LIBURUAK AUKERATZEN

TXOTXONGILOAK

Txotxongiloak ipuinak kontatzeko aukera ona izan arren, haurren gatazkei irtenbidea bilatzeko ere aukera ona dira.

Txotxongiloak eta gatazkak 
Gatazka batean nahastutako alderdien jarrera oso aurkakoa eta tematia denean,
oso zaila izaten da irtenbide bat aurkitzea. Kasu horietan,  irudimena erabiltzea
ideia ona da; gatazka rol-jokoen, txotxongiloen edo beste metodo batzuen bidez
irudika daiteke, alderdiak arazotik  zertxobait aldendu eta hura hobeto azter
dezaten.
Gatazkak aztertzeko sarritan erabiltzen den metodo bat antzezpenarena da;
antzezpenaren bidez, irtenbideak bilatzen eta gatazkak konpontzen ikas daiteke.
Txotxongiloak ezin hobeak dira antzezpenetarako; antzezlan baten antza dute, eta
haurrak “itxurak egiten” ari direnez,  ez die beldurrik ematen beren gatazkak
antzeztea.
Txotxongilo gatazkatsuak. Txotxongiloak benetako gatazka bat antzezteko erabil
daitezke.
Gatazka non antzeztu: etxean, gelan, parkean...
Elkarrizketaren lehenengo esaldiak, adibidez:
- “Liburua kendu didazu”.
- “Zer diozu? Liburua nirea da”.
Sen ona eta irudimen pixka bat erabiliz, gatazka garatzen  joango da eta,
azkenean, norbaitek erabaki bat hartu beharko du. Txotxongiloak ikusleei “Zer
egin dezaket?” galdetuko die, eta taldea irtenbideak aurkitzen saiatuko da.
Irtenbideak aurkitzeko zenbait modu daude.
Haurrak hiru edo lau pertsonako taldeetan banatuko dira, gatazka eztabaidatzeko.
Haurrek “Ideia-jasa” izeneko metodoarekin lan egingo dute.
Ebaluazioan galdera hauek egin ditzakegu: “Zein zen arazoa?“, “Zer gertatu zen
zehazki?“, “Nola erreakzionatu zuen alderdi bakoitzak?“.
Eztabaidaren ondoren, irtenbideei buruz hitz egin dezakegu. Haur bakoitzak
irtenbide bat aukeratuko du, eta txotxongiloen bidez antzeztuko du.
Txotxongiloei esker gatazka “kanpotik“ azter daiteke, eta irtenbide desberdinak
proposatu. Sarritan, haurrek beren bizitzako gatazkak antzeztuko dituzte.

Txotxongiloak eta sentimenduak. 

Haur txikiek txotxongiloekin panpinak izango balira bezala jolasten dute. Rolak eta
sentimenduak antzezteko erabiltzen dituzte, eta elkarrekin harremanak izateko.
Txotxongiloekin jolasterakoan, esperientziak eta sentimenduak irudikatzeko
aukera dute.
Haurrei beren esperientziak gogorarazten dizkieten liburuak dira txotxongiloen
antzezpenetarako egokienak.

MARIPERTXENTA ipuina

Itsaso zabalaren beste aldean, Sorginzulo izeneko leku batean, hamar sorgin bizi ziren elkarrekin. Zaharrena eta gaiztoena Sorginputz zen. Gazteena eta txintxoena, berriz, Maripertxenta.
Gauero-gauero, beren leize-zulotik ateratzen ziren hamar sorginak jendea beldurtzera. Sorginputzek honela abesten zuen hegan zihoazen bitartean:
- Ziu fiu… ziu fiu… Sorginak, sorginak gara gu… Goazen, goazen, goazen hirira… haurrak beldurtzera, argiak itzaltzera, banketxeerako alarmak jotzera… teilatuetan dantza egitera…



Baina Maripertxentari ez zitzaion gauero-gauero jendea beldurtzea gustatzen. Aspeturik zegoen beti gauza bera egiten. Horregatik erabaki zuen bakar-bakarrik oporretara joatea.
Halaxe, gau batean, taldea utzi eta hiri handi batera joan zen sorgin gaztea.
- Eta zer egin behar dut nik orain?- galdetzen zion bere buruari.
Dena dela, hurrengo goizean goiz, hiri hartako aireportuan zegoen Maripertxenta.



Abentura eta arazo askoren ondoren, hegazkinean gurutzatu zuen Maripertzentak itsaso urdin zabala. Txikiegia zen oraindik hain bidaia luzea hegan egiteko.
Lizarribar izeneko herriaren pare-parean jauzi egin zuen Maripertxentak hegazkinetik. Eta herri hartako kanpandorrean geratu zen.
- Eta zer egin behar dut orain nik hemen bakarrik= -galdetzen zion bere buruari.
Etxe batetik zetorren pianoaren hots gozoa entzun zuen geroxeago. Eta alaitasunez bete zitzaion barrera gure sorgintxoari.



Maripertxentak piano-jotzailearen gelako balkoiko kristala jo zuen, “kax, kax”.
- Nor dabil hemen ordu hauetan? –galdetu zuen piano-jotzaileak.
- Ni Maripertxenta naiz, sorgina. Baina ez beldurtu,, munduko gizon, emakume eta haur guztien laguna izan nahi dut –esan zion Maripertxentak.
- Zu sorgina? Zer diozu? Ametsetan ari ote naiz ni?
- Ez, ez… itsaso zabalaren beste aldetik etorritako benetako sorgin baten aurrean zaude. Begira iezadazu ongi- erantzun zion Maripertxentak.
Baina ezinezkoa zen Dionixio piano-jotzaileak sorgina ikustea, itsua baitzen.




Maripertxentak piano-jotzailearen gelako balkoiko kristala jo zuen, “kax, kax”.
- Nor dabil hemen ordu hauetan? –galdetu zuen piano-jotzaileak.
- Ni Maripertxenta naiz, sorgina. Baina ez beldurtu,, munduko gizon, emakume eta haur guztien laguna izan nahi dut –esan zion Maripertxentak.
- Zu sorgina? Zer diozu? Ametsetan ari ote naiz ni?
- Ez, ez… itsaso zabalaren beste aldetik etorritako benetako sorgin baten aurrean zaude. Begira iezadazu ongi- erantzun zion Maripertxentak.
Baina ezinezkoa zen Dionixio piano-jotzaileak sorgina ikustea, itsua baitzen.

Bai, gaztetan, suziri batek jo zuen Dionixio aurpegian, eta bizitza osorako itsu geratu zen. Oso bihotz oneko gizona zen Dionixio piano-jotzailea. Horregatik esan zion gau hartan Maripertxentari:
-Zatoz barrura, zatoz. Kanpoan baino hobeto egongo zara suaren epelean eta.
Gero, erratz gainean etorri al zen galdetu zion Dionixio itsuak, eta Maripertxentak erantzun zion:
-Ez, ukendu magiko batekin igurzten gaituzte txiki-txikitan, eta segituan hasten gara hegan.
Horrela, egunsentian txoriak kantari hasi arte egon ziren itsua eta sorgina hizketan.



Maripertxenta Dionixioren etxean geratu zen bizitzen. Oso ondo konpontzen ziren biak.
Lierni izeneko neskatila bat egunero joaten zen Dionixioren etxera pianoa jotzen ikastera. Maripertxenta eta Lierni lagun handiak egin ziren.
Sorginak abesti polit bat erakutsi zien Lierni Eta Dionixiori:
Gaueko iluntzean
zuhaitz bitartean
ilargia ageria da
borobil betean.

La lara la liro
la lara la liro
la lara la liro
la lara liro.




Maripertxentak eta Liernik bihurrikeria bat baino gehiago egin zituzten ondorengo hilabeteetan.
Arratsalde batean, Liernik ikastolako leiho bat erdi irekian utzi zuen. Gero, etxerakoan, osaba Plorentiñoren etxetik txapela bete astapiku hartu zituen.
Gau hartan Maripertxenta ikastolara sartu zen erdi irekian utzitako leihotik. Txapela bete astapiku, edo asto-kaka, utzi zituen andereño Petraren mahai gainean.
Hurrengo goizean, su eta gar jarri zen andereñoa. Astapikuak ikastola ondoko baratzean bota zituen, eta txapela hango txorimaloari jarri zion buruan.



Ekainaren 15ean hartu zituen oporrak Liernik. Hurrengo goizean, Maripertxentarengana joan zen. Eta galdetu zion bere lagun sorginari:
- Zer egin behar duzu zuk oporretan?
Eta sorginak erantzun zion:
-Begira, Lierni! Nire oporrak bukatu dira. Laster itsaso zabala gurutzatu eta neure etxera joan behar dut berriro, Sorginzulora. Baina etorriko naiz berriro zuek bisitatzera.
Liernik eta Dionixiok pena hartu zuten, baina ulertzen zuten pertsonak pertsonekin bezala, sorginek sorginekin bizi behar dutela.



San Joan bezperan, elkar agurtzeko, tarta eder bat jan zuten Dionixiok. Maripertxentak eta Liernik. Gero ikatzarekin aurpegia, eskuak eta hankak belzteko eskatu zion sorginak Lierniri.
Eta gauean, beltz-beltz eginda, mozorroturik, atera zen Maripertxenta Dionixioaren etxetik hegan. Herriko plazan jendea saltoka zebilen San Joan suaren inguruan. Hantxe ibili zen Maripertxenta ere dantza, salto eta kanta.
Dantzaldia bukatutakoan, ikusleei musutxoak bidaliz alde egin zuen hegan. Herritar guztiak harturik geratu ziren, eta Liernik bi malko gazi lehertu zituen mihiaren puntarekin.
Horrela bazan, ez bazan
zuk ere dantza egizu plazan.

OLENTZERO GABONETAKO ZIRRARA

EUSKAL HERRIKO IPUINEN HISTORIA

Euskal Herrian

Euskal Herrian ere herriaren ahotik herri ipuinak jaso eta bildu dituztenak daude alde batetik, eta literatura kontakizun laburren egileak, bestetik. Biltzaileen artean aipatu beharrekoak dira:François Xabier Michel, Jean-François Cerquand, Azkue, Wentworth Webster, Vinson, Barbier eta Jose Migel Barandiaran, besteak beste.

Aurreko literaturagileek, erlijio liburuetan eta, ipuin modukoak eta santuen bizitzak sartzen zituzten etsenplu gisa, jendeari moral ereduak eskaintze aldera. Erromantizismo garaian eta lore-jokoeninguruan elezaharrak moldatzen hasi ziren, erdaraz bezala euskaraz ere. Izen batzuk aipatzekotan: Joan Venantzio Arakistain, Antonio Trueba, Goizueta, Arrue, Campión eta Etxegarai.

XIX. mendean berean izan zen Euskal-Erria izeneko aldizkarian idazten zutenen artean joera bat izkirimiri edo irri ipuin motzak idazteko: Biktoriano Iraola, Martzelino Soroa, Toribio Alzaga, eta —giro horretatik kanpo, baina irri ipuinaren barruan— Kirikiño eta Urruzuno. Alegiaren generoa ere sarri erabili izan da, batez ere Esoporenak eta La Fontainerenak itzultzeko: Bizenta Mogel, Jean-Baptiste Artxu, Leonce Goietxe; edo berriak asmatzeko: Iturriaga, J.M. Zabala, Uriarte, Oxobi, Grazian Adema.

XX. mendean tradizioaren bidetik ibili ziren hainbat idazle, hala nola: Gregorio Mujika eta Piarres Lafitte, besteak beste. Literatura genero bereizia egin nahian saiatu ziren Tene Mujika, Jautarkoleta batez ere Nemesio Etxaniz, baina ohiturazko kontakizunaren bidetik betiere. Ipuingintza modernoa bete-betean Anjel Lertxundiren Hunik arrats artean (1970) ipuin bildumarekin hasi zen, nahiz eta lehenagotik badiren saio batzuk, esaterako, Martin Ugaldek Venezuelan argitaratutako Iltzailleak (1961) liburuarekin. 1950-1960 urte inguruetan badira beste saio batzuk, aldizkarietan atera zirenak (Gazte, Pan-pin, Gure Herria, Herria, Egan, Euzko-Gogoa) eta autorea hil eta gero argitaratu zirenak. Hiru idazle aipatu behar dira sail horretan: Jean Etxepare Landerretxeren Mendekoste Gereziak (1963-1991) bilduma, Gabriel Arestiren Ipuinak (1979) eta Jon Miranderen Ipuin izugarriak (1984). Hunik arrats artean liburuaz geroztik, ugari izan dira ipuina literatura genero gisa landu dutenak. Gaur egun, euskarazko idatzietan, generorik usuena izatera heldu da.

HAURRENTZAKO IPUINAK; ZERTARAKO?

Ipuinen mundua oso zabala da. Edozein gairi buruzko liburuak aurkitu ditzakegu: munduko objektu arraroenari buruzko libururren bat, animalirik handienaren libururen bat, inoiz gertatu ez diren gertakariei buruzko liburu bat, etab. Seguru aski burura etortzen zaigun gairik arraroenari buruzko libururen bat idatzita egongo da. Liburuekin mundu zoragarrietara joateko edo abenturazko istorio zoragarri baten pertsonaia izan dezakezu. Ipuinak irakurtzean gure irudimena piztu egiten da, eta gure bibitzako arazoetaz ahaztu egin ahal gara... ordu batzuetan behintzat. Horregatik, ekintza ona izaten da ume txikiei liburuak irakurtzea eta haien barruan liburuak irakurtzeko zaletasuna piztea.

Haur Hezkuntza geletan ipuin asko lantzen dira, umeek garapen ona edukitzen laguntzen dutelako eta haien gustuko ekintza bat delako.

Izan ere, ipuinak umeen irudimena lantzeko tresna ezin hobeak dira. Umeek ipuin bat entzuterakoan, haien burua istorioan sartzeko aukera izaten dute eta, horrela, haien irudimena lantzen dute. Gainera, hizkuntza lantzeko eta umeek bokabulario handitzeko oso baliagarriak dira ipuinak.

Badaude betidanik kontatu izan diren ipuinak eta ipuin berriak baina, nire ustez, antzinako ipuinak dira gaur egungo ipuinak baino askoz ere politagoak.

Ez dakizu ze liburu oparitu? Hona hemen liburu zerrenda luze bat adin ezberdinetarako. 

· 0-2 urte bitartean- Kras-kras krokodiloa
- Gabon hartzatxoa
- Gure umetxoa
- Ikasi alfabetoa jostatuz
- Munstroak nonahi
- Ahatea, antzara, txerria eta otsoa
- Etxea nahi zuen elefantea

· 2-4 urte bitartean
- Hiru txerrikumeak
- Zazpi antxumeak
- Kipulak
- Kattalin udan
- Tulipan txikia
- Suhiltzailearen hankak
- Berakatz zopa
- Buru ehiztari
- Egun bat hondartzan
- Loreren beldurrak
- Baserriko abereak
- Untxikumeak baserrian
- Pirata zaharra
- Txori-katua
- Xomorrotxoak
- Zeu gidari!

· 4-7 urte bitartean
- Amaia mendian
- Amaia eta tutua
- Bobi bota
- Teo-ren bilduma
- Ibai-ren bilduma
- Hontz txikia
- Pinotxo
- Zientzia xumea
- “El barco de vapor” saileko liburu zuriak
- Pirritx eta Porrotxen bilduma
- Urrezko giltza
- Adio, Jonas
- Kamile. Aita eta ama ez daude haserre
- Mattin parrat
- Marrazkitan blai
- Sekretuak belarrira
- Gure amona Lutxi
- Itsasoak ihes
- Itsasargia
- Hau al da benetako giza bidea?